Een precieze grens trekken tussen ‘normale’ stress, overspannenheid en burn-out is lastig: alle drie zijn gradaties van ervaren spanning die geleidelijk in elkaar over lopen. Hierdoor heeft men vaak niet in de gaten dat het mis gaat. Overspannenheid zit zeker niet tussen de oren: het lichaam speelt een cruciale rol door aanmaak van stresshormonen die vervolgens invloed uitoefenen op het hele functioneren zowel mentaal als fysiek.
Ga ervan uit dat normale stress gezond is op voorwaarde dat die stress of spanning uw persoonlijke draagkracht niet overstijgt. Gezonde spanning verhoogt uw alertheid waardoor u de situatie beter aan kunt. Uw lichaam maakt adrenaline aan en dit geeft meer energie. Is de situatie opgelost, dan stopt die aanmaak en neemt de spanning af: u kunt ontspannen.
Bij overspannenheid is sprake van (te) langdurige stress. Rust vinden wanneer de dagelijkse spanning weg is wordt lastiger. Het lichaam is voortdurend teveel adrenaline en cortisol aan het aanmaken waardoor het moeite kost om weer een gezonde balans te vinden. U voelt zich onrustig ook na het werk, raakt soms het overzicht kwijt en bent sneller geïrriteerd. Tijdelijk meer afstand nemen van het werk (een vakantie of een lang weekend) en het wegnemen van de spanningsbron (andere werkindeling of een deel van het takenpakket delegeren)kan een oplossing bieden.
De diagnose burn-out wordt gesteld bij overspanning én wanneer spanningsklachten langer dan 6 maanden aanhouden. Te hoge percentages cortisol hebben de natuurlijke herstelfunctie van het lichaam duurzaam verstoord. Ontspannen lukt niet meer: de re-set knop is defect.
U wordt cynisch en voelt zich minder betrokken bij het werk. Moeheid en uitputting zijn de belangrijkste kenmerken. Burn-out uit zich op veel manieren, het klachtenpatroon verschilt per persoon.
Soms heeft men lichamelijke klachten, soms mentaal en vaak beiden, zoals:
- slecht slapen
- veel piekeren
- verminderde concentratie
- falend geheugen
- veelvuldig gevoel van incompetentie en/of boosheid
- voortdurend een gespannen en onrustig gevoel
- zich niet meer kunnen opladen voor een nieuwe werkdag
- een blijvend gevoel van “ik kan het niet meer aan”, soms ook paniekaanvallen
- verzwakt immuunsysteem: u bent vatbaarder voor ziektes
Hoe ontstaat een burn-out?
Bij burn-out is de ervaren belasting op het werk (of privé of beiden) gedurende langere tijd, vaak jaren, niet in overeenstemming met uw draagkracht. De oorzaken kunnen liggen in eigenschappen van:
- De persoon in kwestie: moeilijk ‘nee’ zeggen, perfectionisme, conscientieusheid, veeleisendheid voor jezelf en anderen zijn een paar factoren
- De werkinhoud: bv taken en/of verantwoordelijkheden zijn niet duidelijk of je moet continu op hoog niveau presteren
- Je werkteam: bv door conflicten, een slechte sfeer, onduidelijke communicatie, weinig waardering
- De organisatie: de eisen van de organisatie stroken niet met eisen die jij belangrijk vindt voor het werk
Hoe wel gezond met stress omgaan?
Allereerst is het belangrijk dat u weet waar voor u de zwakke punten liggen, bewustwording dus.
De volgende stap is kijken wat veranderd kan worden en is dat ook wat u wilt?
Naast verandering van de situatie zal vaak ook verandering nodig zijn in uw eigen gedrag.
Met name dat onderdeel kan een focuspunt zijn voor dieptecoaching aan zee: hoe neem ik stappen om mijn eigen balans op het werk te versterken en weerbaarder te worden bij te veel stress?
Ingrid Y. Smit Arbeidspsycholoog MSc